Een niet te weerleggen fabel of een geschiedkundige curiositeit? Hoe dan ook, Stalins beroep op de Russische orthodoxi tijdens de Tweede Wereldoorlog is een wapenfeit. De oprukkende Duitse troepen moeten Stalin tot wanhoop hebben gedreven om priesters zelfs terug te halen uit de kampen. De vlucht van de Onze-Lieve-Vrouw van Kazan, waar gebeurd of niet, is aansprekende symboliek voor de eerste tekenen van een noodgedwongen erosie van de ideologische en tirannistische doctrine.
Sinds de Oktoberrevolutie van 1917 kreeg de kerk het zwaar te verduren. Geestelijken werden massaal vervolgd en de kerken werden voor de meest denigrerende doeleinden aangewend; van antireligie musea tot aardappelopslag of paardenstal. Rusland heeft er veel prachtige kerken aan verloren.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog leek Stalin zich te beseffen dat de kerk zou kunnen bijdragen aan de eensgezindheid van het Russische volk in de strijd tegen de Fritzen1. Vanaf 1943 beleefde de kerk onder het communisme een opleving totdat de antireligieuze sentimenten onder aanvoering van Chroesjtsjov opnieuw opleefden.Hoewel door historici met sceptisch bejegend, zou volgens de overlevering Stalin opdracht hebben gegeven om kort voor de slag om Moskou (najaar 1941) zes rondjes rond de stad te vliegen met een icoon van de hoogste religiositeit in de Russisch orthodoxe kerk; de icoon van de Onze-Lieve-Vrouw van Kazan. Hypocrisie door wanhoop gedreven.
1 Russische variant op het woord ‘mof’.
