zaterdag 24 april 2010

Herr H

Vanochtend meldden de Israëlische autoriteiten dat in het Braziliaanse Amazonegebied Adolf Hitler in hechtenis is genomen. Hitler, geboren 20 april 1889 te Braunau am Inn, zoon van Alois Schicklgruber, bevestigde vanochtend aan de Israëlische geheime dienst zijn identiteit. Tot vanochtend was de vermeende dood van de dictator vastgesteld op 30 april 1945; zelfmoord door cyanidepil en kogel. 
De inmiddels stokoude en broze man is door Israëlische commando’s overmeesterd in een hut waar de grootste oorlogsmisdadiger van de twintigste eeuw zich decennialang schuilhield. Inmiddels wordt hij overgebracht naar de zwaar beveiligde geheime Israëlische gevangenis ‘Faciliteit 1391’ (ook wel Israëls Guantanamo Bay genoemd). De Israëlische autoriteiten hebben al verklaard dat het strafproces niet in Israël zal plaatsvinden.  
Van over de hele wereld komen regeringsleiders met de eerste reacties op dit schokkende nieuws. President Obama spreekt van ‘een schokkende historische gebeurtenis, waarin de hoofdverantwoordelijke voor de misdaden in de Tweede Wereldoorlog zijn schuld niet langer kan ontlopen’. Het strafproces zal volgens Obama  ‘veel verdriet oprakelen en voor vele slachtoffers de zoveelste episode betekenen in een onverwerkt verleden’. Premier Balkende laat in een eerste reactie weten dat zijn gedachten in eerste instantie uitgaan naar de slachtoffers van de nazi-terreur en dat met deze arrestatie de geschiedenis wordt herschreven.
Bondskanselier Merkel heeft in een persverklaring laten weten geschokt te zijn door het nieuws dat de verantwoordelijke voor de zwartste periode uit de Duitse geschiedenis nog in leven blijkt te zijn. ‘De schuld van onze natie drukt zwaar op onze schouders’, aldus Merkel.
In verschillende landen worden de veiligheidsmaatregelen aangescherpt om gevreesde neonazistische sentimenten de kop in te drukken. Tot nu toe zijn er nog geen ongeregeldheden gemeld.
Einde van dit extra nieuwsbulletin.

Cultuurfilosoof Georg Steiner (1929) schreef in 1981 een roman die in Nederland is uitgebracht onder de titel Het transport van Adolf H. naar San Cristóbal. De roman verhaalt over zes Israëlische nazi-jagers die de hoogbejaarde massamoordenaar Herr H opsporen in het Amazonegebied. Controverses treiteren de geest op een onevenaarbare en originele wijze.

Het transport van Adolf H. naar San Cristóbal – George Steiner (Meulenhoff, 1983)


woensdag 7 april 2010

Over vers gekotste kippenragout en chroomschepen

Geen verhalen over een besmuikt Stasi-verleden, geen heldenverslag van een rebel tegen het versleten regime, geen opsomming van historische feiten. Die Wiederentdeckung des Gehens beim Wandern. Harzreise (1990) is het relaas van de gewone man. Met gevoel voor humor en met een scherpe kenschetsing van das vergangene trotseert Thomas Rosenlöcher (Dresden, 1947) als een ietwat schichtige Ossi het nieuwe herenigde Duitsland. Hiermee beschrijft Rosenlöcher op indringende wijze hoe de verwestering van alledaagse gebruiken een identiteitsshock teweeg bracht voor de streng gekuiste DDR-burgers.

De uitgave van Prometheus opent met het dagboekverslag dat is uitgegeven onder de titel Die verkauften Pflastersteine. De titel refereert aan een artikel dat Rosenlöcher voor een plaatselijk Forum-blaadje schreef, waarin hij melancholiek ingaat op hoe de straatstenen van de Pirnaer Landstraße in Dresden door het staatsantiekbedrijf, in ruil voor deviezen, als sierstenen aan het Westen werden verpatst. Toen dit schandaal aan het licht kwam declameerde het volk: “Ach, wäre ich ein Pflasterstein, ich könnte längst im Westen sein”.
In de dagboekaantekeningen doet Rosenlöcher verslag van de onrust voor en direct na de val van de muur. Als observant is hij getuige van menig feestgewoel en demonstratie. Hij verwijt zichzelf een zekere passiviteit, hij is geen activist.
Een treinreis naar Freiburg, een week na de val van de muur, voert Rosenlöcher door de poorten van Schlaraffia, Duits voor Luilekkerland. De Belgische slavist en schrijver Johan de Boose blies deze uitdrukking uit de DDR- volksmond nieuw leven in door te verhalen over de scepsis onder DDR-Bürger waar dit Schlaraffia zich daadwerkelijk zou moeten bevinden; in het oosten of in het westen? Dit zelfde scepticisme bespeur ik ook bij Rosenlöcher. Enerzijds is hij onder de indruk van de dienstverlenende vriendelijkheid van de westerse treinconducteur, anderzijds bekruipt hem een warenhuiswalging. Zijn waarnemingen tijdens zijn bezoek aan Freiburg schetsen het beeld van een ontheemde intellectueel.

“In de warenhuizen geregeld licht misselijk. Vind je wat je wilt, dan ben je vergeten of dit wel was wat je wilde. Ten slotte koop je een ballpoint. Ballpoints zijn altijd goed.”

Rosenlöcher voelt zich opgejaagd door wat hij ´chroomschepen´ noemt, de glimmende West bolides die met dreigende blik de onnozele Ossi´s van hun sokken rijden en met grote snelheid opdoemen in de rookwolken van hun pruttelende trawanten. Met ontgoocheling begluurt hij in Freiburg de gretige kennismaking van zijn DDR genossen met het Westen:

Overal staan ze in de rij, vader, moeder, kind: zelfs voor de sekswinkels van Beate Ushe*.

Aansluitend op het dagboekverslag volgt het verslag dat in Duitsland is uitgegeven onder de titel Die Wiederentdeckung des Gehens beim Wandern. Harzreise (door Prometheus uitgegeven onder de titel
De herontdekking van het lopen). Hierin onderneemt Rosenlöcher in navolging van Heine en Goethe een voettocht door de Harz, een gebergte in midden-Duitsland. De hoogste berg is de Brocken. Door de Harz liep de BRD-DDR grens. De Brocken was Sperrgebiet en stond volledig in het teken van militaire waakzaamheid (uitkijktorens, kazernes, geschut e.d.). Tijdens zijn lange wandeltocht komt Rosenlöcher het bittere en stoffige van zijn vervallen Hinterland onder ogen. Van kleurloze liters goulash tot kippenragout die ‘ versgekotst’ oogt. Lurken aan een kopje naar Oostblok smakende koffie of trauern bij een halve liter ´Coschützer pisbrau´.
Na zure hotelkamergeuren en eeuwig stromende toiletspoelbakken komt Rosenlöcher in de Harz niet zozeer tot het inzicht waar het ware Schlaraffia ligt, maar wel tot de ontnuchterende ontdekking waar het in ieder geval niet ligt.

* Beate Ushe (1919 -2001); Duits stuntpiloot in de jaren dertig van de vorige eeuw. Opende de eeste sexshop ter wereld en leverde daarmee een belangrijke bijdrage aan een betere seksuele hygiëne. Het huidige bedrijf Beate Ushe AG is een van de marktleiders op het gebied van seksspeeltjes.