Rusland: de tragedie van een schoonheid

Rusland wordt vaak vergeleken met een onbereikbare bruid. “Wat een favoriet onderwerp was van debat en poëtische fantasie in het begin van de twintigste eeuw, verwordt tot een heilig huisje dat met veel plezier omver wordt geschopt door een serie hedendaagse Russische auteurs. De metafoor ‘Rusland als bruid’ krijgt een spottend en seksueel karakter.” Dit concludeert Ellen Rutten in haar proefschrift.

Rutten bestudeerde literatuur uit verschillende Russische tijdperken. De metafoor van ‘de bruid Rusland’ was tussen 1900 en de jaren ’20 de inzet van talloze gedichten, romans en filosofische debatten. Het voortborduren op ‘moedertje Rusland en vadertje Staat’ komt op halverwege de negentiende eeuw. De intellectuele klasse voelt zich steeds meer vervreemden van de Russische staat en het Russische volk. Het beeld van Rusland als onbereikbare bruid komt begin 1900 tot wasdom. Kunstenaars, schrijvers en denkers, de intelligentsia, voeren Rusland op als bruid die gevangen wordt gehouden door de Russische Staat, de tsaar. De intelligentsia voelde zich de “ware minnaar” van de bruid.

Veel Russische intellectuelen uit deze tijd “presenteren Rusland als een schone slaapster, de staat als de boze tovenaar en de intelligentsia als haar uitverkoren bevrijder”. Berdjaev verwijt het Russische volk in 1914: “Het volk stelt zich altijd op als een bruid, het voelt zich een vrouw ten opzichte van de kolos van de staat”.

Rutten constateert dat in de hedendaagse Russische literatuur het beeld van ‘de bruid Rusland’ onderwerp is van spot. Rutten: “De bruid Rusland is nu veranderd van een beeld met politieke zeggingskracht in een mikpunt van parodie waarbij seksualiteit een belangrijke rol speelt”. Zo neemt de Russische schandaalschrijver Vladimir Sorokin het beeld van Rusland als bruid van de intelligentsia meedogenloos op de hak. Zijn heldin Marina beleeft een enorme vrijpartij met een hoge ambtenaar van de communistische partij. Dit veroorzaakt een ommezwaai in haar leven. Het orgasme dat de functionaris haar bezorgt verandert haar van een losbandig sekspartner in een naamloze Sovjetarbeider. Rutten signaleert hierin een tendens. “De ‘onbereikbare bruid Rusland’ van begin twintigste eeuw is begin eenentwintigste eeuw veranderd in een concreet lichaam dat fysiek wordt gepenetreerd in plaats van figuurlijk gehuwd”.

De voorstelling van Rusland als onbereikbare bruid verdwijnt tijdelijk uit de schijnwerpers gedurende het Sovjettijdperk (1917-1990). Volgens Rutten is dit begrijpelijk: “Het beeld van de bruid verzwakt omdat ieder kritisch geluid in de Sovjetunie taboe was”. Toch overleefde de bruid het Communistische tijdperk. Ze werd eenvoudig omgezet naar Sovjetcontext. Zo stelt de invloedrijke criticaster Andrej Platonov Moskou voor als een jonge vrouw die wordt bemind door de Sovjet-elite. De tegenstelling tussen staat en intellectuele elite wordt niet meer genoemd.

Om eigen land als vrouw voor te stellen is niet nieuw. “Uniek voor Rusland is de voorstelling van de verhoudingen tussen Rusland, de machthebber en de intellectuelen als een liefdesprobleem tussen één vrouwelijk en twee mannelijke beelden”, stelt Rutten. “De voorstelling van deze klassieke driehoeksverhouding als een liefdestragedie is een centraal onderdeel geworden van de moderne Russische intellectuele cultuur”.

Tweeten