Berlin Moabit: 'Doch schuldig bin ich. Anders als Ihr denkt!'

Albrecht Haushofer

Karl Haushofer (1869 – 1946) was professor in de geopolitiek te München. Als geo-wetenschapper introduceerde hij het Raum-recht. Volgens Haushofer was Duitsland na de Eerste Wereldoorlog een geopolitiek natuurrecht ontnomen en had Duitsland het recht om oostelijk uit te breiden. Dit wordt tot zijn grote genoegen bewaarheid met de inlijving van Sudeten-Duitsland in 1938, naar aanleiding van de conferentie van München (waar Karl als adviseur ook bij aanwezig was). Een van zijn oud-studenten geopolitiek was Rudolf Hess. Hess werd begin 1920 in het gezin Haushofer opgenomen en raakt goed bevriend met Karls zoon, Albrecht Haushofer (1903 – 1945). Haushofer senior richt in 1924 het Zeitschrift fur Geopolitiek op. Zijn zoon voegt zich in de jaren dertig bij de redactie, die inmiddels een nationaal-socialistische signatuur heeft gekregen. Vanaf 1931 vergaart zoonlief een positie als diplomaat onder Rudolf Hess. Hess voorkomt dat Albrecht vanwege zijn Joodse achtergrond (zijn moeders vader was Joods) wordt opgepakt door in een zogenaamde schutzbrief te spreken van Haushofers uitzonderlijke Arische kwaliteiten.

Vader en zoon Haushofer zijn ontgoocheld nadat duidelijk wordt dat de raum-zucht van Hitler verder reikt dan Sudeten-Duitsland. Dit wordt onder andere als reden gezien voor het vervroegde emeritaat van Karl.

Hess zou Albrecht Haushofer hebben toevertrouwd een einde te willen maken aan de vijandigheden met Groot-Brittannië (uiteindelijk resulterend in Hess’ fameuze solovlucht met een Messerschmit naar Schotland in 1941, waarna hij wordt ingerekend door de Britten). Als secondant van Hess ondernam Albrecht Haushofer verschillende bemiddelingspogingen met de Britten.
Aangenomen wordt dat Hitler afwist van de bemiddelingen en de uiteindelijke vlucht van Hess. Het vermoeden is dat door de Duitsers bewust de suggestie werd gewekt dat Hitler nergens van op de hoogte was, zodat zijn blazoen verschoont zou blijven van een afgang indien Hess’ bemiddelingspogingen tot een mislukking zouden uitlopen. En zo geschiedde. Toen Hess’ door de Britten werd gearresteerd, deed Hitler het voorkomen alsof hij zich verraden voelde. Hij ontbood Albrecht Haushofer in Berchtesgaden en onderwierp Karl Haushofer aan verschillende verhoren door de Gestapo.
Albrecht komt vervolgens te werken onder Hess’ opvolger, Bormann, die Albrechts wetenschappelijke onderlegdheid geen eer aan doet. Zo vraagt Bormann hem om uit te pluizen welke Nazi-topstukken rivalen zouden kunnen vormen voor zijn positie als privé-secretaris van Hitler.

Hitler is niet langer gecharmeerd van de Haushofers maar onderneemt geen zware represailles tegen het tweetal; met name Albrecht zou mogelijk nog een toekomstige diplomatieke rol van betekenis kunnen spelen wanneer het nog een keer tot een bemiddeling met de Britten zou komen.

Albrecht raakt steeds sterker gedesillusioneerd naarmate hij merkt dat hij het beleid van de Nazi’s niet op een andere koers kan brengen. Zijn afkeer van Hitlers ideologisch rampscenario neemt de overhand en hij raakt betrokken bij het Stauffenberg-complot tegen Hitler. Na de mislukte aanslag (22 juli 1944) wordt hij in december van datzelfde jaar gearresteerd en afgevoerd naar de Zellengefängnis Lehrter Straße in het Berlijnse stadsdeel Moabit (daarom ook wel Moabit-gevangenis), waar ook zijn broer Heinz wordt opgesloten. Vader Karl brengt de laatste acht maanden van de oorlog door in concentratiekamp Dachau.

In eerste instantie werd Albrecht in leven gelaten als mogelijke troef voor vredesonderhandelingen met de geallieerden. Toen duidelijk werd dat deze onderhandelingen niet meer zouden plaatsvinden werd Albrecht Haushofer op 23 april 1945 door de Gestapo geëxecuteerd.

Karl wordt na de oorlog ervan verdacht dat hij met zijn Raum-recht heeft bijgedragen aan de heerszuchtige geopolitieke voedingsbodem van het nationaalsocialisme. Zelf ontkent hij dit stellig. Dat citaten uit zijn werk via Rudolf Hess in Mein Kampf zijn beland heeft hij naar eigen zeggen niet ernstig genomen omdat hij Mein Kampf nooit als een serieus en noemenswaardig werk heeft gezien.
De Amerikanen vinden onvoldoende grondslagen om hem voor het gerecht van Neurenberg te dagen. De verdachtmakingen en de dood van zijn zoon Albrecht worden hem echter te veel; 10 maart 1946 beroven hij en zijn vrouw zich van het leven.

In de Moabit-gevangenis schrijft Albrecht Haushofer de vermaarde Moabiter Sonette. De gedichten gaan over schuld, angst en geopolitiek. Lees de kreten van onschuld, van iemand die weet dat de tijd voor hem dringt.

• Albrecht Haushofer: Moabiter Sonette (Langewiesche-Brandt) (Nach der Originalhandschrift herausgegeben von Amelie von Graevenitz)
• David Criekemans: Geopolitiek -'Geografisch geweten' van de buitenlandse politiek? (Garant)

Sonnetten Der Bruder, Bomberegen  en Schuld (klik om te vergroten).

Tweeten