 |
| Benoît B. Mandelbrot |
Met de dood van Benoît Mandelbrot (1924-2010), 14 oktober jongstleden, is een groot wiskundige heengegaan. De Fransman verwierf grote bekendheid met zijn fractaaltheorie: een meetkundige figuur die zelfgelijkend is, dat wil zeggen opgebouwd is uit delen die min of meer gelijkvormig zijn met de figuur zelf. Mandelbrots fractalen komen in het werk van zijn landgenoot George Perec (1936-1982) postuum tot leven. George Perec verromantiseerde theorieën en wetmatigheden tot vernuftige romans.
Een schilderij van een schilderijenverzameling; daarover handelt Perecs in 1979 gepubliceerde werk Een Kunstkabinet. Bierbrouwer Herman Raffke is kunstverzamelaar en bezit een schilderij van de schilder Heinrich Kürz waarop Raffke en zijn schilderijenverzameling zijn afgebeeld. Op dit schilderij staat ook voornoemd schilderij zelf afgebeeld. Hierdoor ontstaat een zogenaamd recursief fenomeen dat beter bekend is als het Droste-effect; een afbeelding die een verkleinde versie van zichzelf bevat. Recursie is een belangrijk principe in Mandelbrots fractalen.
Perec gebruikt het Droste-effect als een mysterieus element in een novelle die vol staat met beschrijvingen van fictieve schilderijen, nauwkeurig gedocumenteerd met een register en plattegrond waarmee de lezer kan volgen welk schilderij op het schilderij van Kürz wordt besproken. Een Kunstkabinet leest als een ogenschijnlijk vervreemdende opsomming die fraai toewerkt naar een verrassend slot.
 |
| Georges Perec |
Het werk van Perec en geestverwanten, de zogenaamde Oulipianen, is doorwrochten van wetmatigheden en beperkingen (zogenaamde contraintes) die de schrijver zichzelf oplegt. In het fascinerende werk van Perec wordt de lezer in vaak meeslepend proza verleid tot het opspeuren van de verborgen wetmatigheden en beperkingen waarmee Perecs zijn schrijfproces bemoeilijkt. Soms is dat overduidelijk, zoals in bijvoorbeeld La Disparition (1969) waarin de letter ‘e’ niet voorkomt en Les Revenentes (1972) waarin de letter ‘e’ de enige voorkomende klinker is. In zijn werk Het leven een gebruiksaanwijzing zijn de contraintes moeilijker op te sporen en laat Perec zijn verhaal op zeer ingenieuze wijze leiden door de vele contraintes waarmee de roman is doorspekt. In het boek worden de bewoners van de honderd vertrekken van een oud flatgebouw geportretteerd. De volgorde van de serie beschrijvingen van de vertrekken koppelde Perec aan de oplossing van een bekend schaakprobleem: hoe een paard over de vierenzestig velden van het schaakbord te laten springen zodat elk daarvan maar één keer wordt aangedaan. De oplossing van dit probleem, het patroon van de sprongen van het paard, bepaalde de volgorde waarin de vetrekken beschreven zouden worden. Dit is maar één van de vele constraintes in het boek. Bovendien worden gesuggereerde wetmatigheden door Perec expres op bepaalde punten doorbroken. Zo tracht Perec de lezer die net dacht de door de schrijver gehanteerde principes op het spoor te zijn op het verkeerde been te zetten dan wel te frustreren.
Een ander fenomeen uit het oeuvre van Perec is het boekje met de merkwaardige titel Wat voor brommertje met verchroomd stuur achter op de binnenplaats? Een grappig verhaal rond de Algerijnse Oorlog waarin de hoofdpersoon wel honderd verschillende namen meekrijgt. Het boek staat vol opsommingen, woordspelingen en getalsmatige patronen (het getal elf is bijvoorbeeld op vele manieren verweven met het verhaal). Een toegankelijk werkje om de grillen van Perecs werk te ontdekken is Georges Perec, een gebruiksaanwijzing van Manet van Montfrans. Met sprekende voorbeelden geeft Van Montfrans een inkijkje in de dubbele bodems, gesystematiseerde onregelmatigheden en de barrières waarvan Perec zich ‘bedient’. Na het lezen van Van Montfrans’ handleiding tot Perecs oeuvre kan ik niets anders dan een groot ontzag opbrengen voor Perecs leven en werk. Ook wordt duidelijk dat het in het werk van Perec niet louter gaat om literaire spielerei maar om een verfijnd ambacht.
Met de dood van Mandelbrot is het motief van de Oulipianen, en daarmee het motief van Perec, een welkome geestelijke prikkeling uit eerbetoon aan de tot de verbeelding sprekende nalatenschap van Mandelbrot; de fractalen.
- Een Kunstkabinet, geschiedenis van een schilderij (De Arbeiderspers) – Oorspronkelijke titel: Un cabinet d’amateur. Histoire d’un tableau (1979)
- Wat voor brommertje met verchroomd stuur achter op de binnenplaats? (De Arbeiderspers) - Oorspronkelijke titel: Quel petit vélo à guidon chromé au fond de la cour? (1966)
- Het leven een gebruiksaanwijzing (De Arbeiderspers) – Oorspronkelijke titel: La Vie mode d'emploi (1978)
- Georges Perec, een gebruiksaanwijzing (2003), Manet van Montfrans (De Arbeiderspers)
Check ook de website van de Oulipianen: www.oulipo.net
 |
| Cover van 'Een kunstkabinet' met het schilderij van Kurz |
Zoom into Mandelbrot-set
 |
| Fragment uit 'La Disparition' zonder de letter 'e' |
